آسیب‌شناسی خانه و سکونت
نخستین کارگاه از مجموعه کارگاه‌های آسیب‌شناسی سکونت و خانه، توسط انجمن غیردولتی رنگاهنگ فروغ اندیشه (رافا) و با حمایت اداره کل فرهنگی و اجتماعی استانداری البرز، راس ساعت ۳:۱۵ دقیقه روز پنج‌شنبه ۲۲ شهریور ماه با حضور ۲۵ نفر از شهرهای کرج، تهران، ملارد و قزوین در دفتر انجمن برگزار شد. در آغاز رسمی کارگاه، ابتدا حامد جلیلوند، عضو هیات مدیره و مدیرعامل انجمن ضمن خوشامدگویی به حضار، تاریخچه کوتاهی از تاسیس رنگاهنگ فروغ اندیشه و دلیل انتقال فعالیت‌هایشان از تهران به کرج مطرح کرد.
پس از آن، منیژه غزنویان، دیگر عضو هیات مدیره انجمن و نویسنده و مترجم کتب حوزه انسان‌شناس فضای خانگی در خصوص ضرورت جریان‌سازی از طریق برگزاری چنین نشست‌های هم‌اندیشی‌ای در حوزه خانه صحبت کرد و با اشاره به تجربیات اروپای پس از جنگ جهانی در این زمینه گفت: «دولت بریتانیا پس از جنگ، اوپن پلان یا پلان آزاد را آورد که بتواند به واسطه آن در مدت زمان کم، با هزینه کم، فضاهای کوچک کارآمدی برای طیف گسترده‌ای از افراد بی‌خانمان شده بسازد. بخشی از این تجربیات، توسط جمعی از علاقمندان، ترجمه و در قالب کتابی با عنوان دگردیسی‌های فضای خانگی؛ نمونه‌هایی از دو سده اخیر، آماده انتشار توسط پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات شده است. ما در این کتاب می‌خوانیم که مثلا این کشور، چه‌طور پس از جنگ، مجتمع کنسال را برای قشر فرودست شهری ساخت و همزمان با ابعاد کالبدی، به طراحی ساختار اجتماعی و فرهنگی برای اداره‌اش نیز فکر کرد و یا می‌بینیم به موازات این کارهای معمارانه، چه‌طور در وسط جنگ جهانی دوم، کمیته مشورتی مبلمان کارآمد را شکل داد که یک خانم خانه‌دار طبقه کارگر نیز از اعضای ثابت آن و نماینده مصرف‌کنندگان بود. یعنی همزمان با کالبد جدید، به مبلمان جدید نیز فکر می‌کرد که متناسب با شرایط و نیز کالبد خانه‌های جدید باشد.» او در ادامه تصریح کرد: «البته نباید تصور کنیم که همه این بار بر دوش دولت بود. نهادهای مدنی و عرصه عمومی غیردولتی نیز به سهم خودشان فعالیت‌های جالبی داشتند. مثلا در بلژیک، جنبش کارگران مسیحی، پس از جنگ، شروع به فعالیت در زمینه خانه کرد. در سطح بالا با مسئولان دولتی برای گرفتن یارانه‌های مسکن، چانه‌زنی می‌کرد و در سطح خرد، روی آموزش ذایقه کار می کرد و به کارگران یاد می‌داد چه‌طور با استفاده از این کالبدهای جدید خانگی و مبلمان و وسایل جدید، چیدمان مناسب تری داشته باشند و حتی روی نقش‌های جنسیتی نیز کار می‌کرد که الان مردان باید دستیار زنان در خانه باشند و زمانه عوض شده است.» غزنویان در پایان صحبت‌های خود گفت: «اینها را گفتم که بگویم برای بهتر شدن وضعیت خانه‌ها و تجربه‌مان از سکونت، باید همه دست‌اندرکاران، دور هم بنشینیم و با هم فکر کنیم و تصمیم بگیریم و وقتی اینجا از دست‌اندرکار خانه صحبت می‌کنیم، منظور هم مسئولانی است که سیاستگذاری میکنند، هم ساکنان و استفاده‌کنندگان نهایی از خانه و علاوه بر آنها معماران و طراحان، بساز و بفروش‌ها، بنگاه‌ها و مشاوران املاک، بانک‌هایی که تسهیلات می‌دهند، طراحان مبلمان و… که من چنین تجربه‌ای از تعامل را در کشور خودمان سراغ ندارم و هر کدام، جزیره‌های جدا هستیم. امیدوارم این جلسات بتواند در حکم گام کوچکی در این راستا عمل کند.» پس از این صحبت‌ها غزنویان توضیح داد که در بخش کار کارگاهی، حضار باید بر اساس موضوع، به سه گروه معماری، اشیاء خانگی و روابط همسایگی تقسیم شوند و گفت که پیش از گروه بندی و برای مشخص شدن نگاه ما به اشیاء، سخنران بعدی در این باره توضیح خواهد داد.
دکتر شایسته مدنی، مدرس دانشگاه و نویسنده و مترجم کتبی در زمینه جامعه‌شناسی اقتصادی و مصرف، در ادامه و طی صحبت‌های کوتاهی گفت: «نگاه به اشیاء در گرایش «مطالعات فرهنگ مادی» رویکرد جدید میان رشته‌ای و بین رشته‌ای است که از مطالعه‌ی اشیاء خاص مانند ماشین چاپ و اشیاء باستان‌شناختی پا فراتر می‌گذارد و به روابط بین افراد و اشیاء می‌پردازد. این رویکرد با تلفیق جامعه‌شناسی، انسان‌شناسی، طراحی داخلی، تاریخ و روان‌شناسی است که سعی دارد گرایش جدیدی را در جامعه‌شناسی مصرف عرضه کند. در این رویکرد تک تک اشیاء و روایت‌های وابسته به آنها اهمیت دارند و همچنین تاثیری که بر سبک زندگی می‌گذارند قابل مطالعه هستند. مثلا صندلی تنها یک شیء برای نشستن نیست بلکه شیوه‌ی قرارگیری ما را تعیین می‌کند و حتی اینکه در این فضا چند نفر می‌توانند جای بگیرند.» وی ادامه داد: «از طرفی اشیاء سعی دارند به ما القا کنند که تکنولوژی همیشه در کنار ما حاضر است و این موضوعی است که بودریار به آن اشاره کرده و درباره‌ی چنین اشیائی از اصطلاح «ماسماسک» استفاده کرده است. اشیائی که بنا بر مُد وارد زندگی می‌شوند اما در نهایت بدون استفاده به کنار گذاشته می‌شوند. مثال‌های زیادی در این زمینه وجود دارد؛ مثل گوشتکوب برقی، تخم‌مرغ همزن یا وسیله‌ای برقی برای بافتن مو، تمام این اشیاء در زندگی روزمره نیاز به فضا دارند. یا تهیه جهیزیه که شامل مجموعه‌ای از اشیاء برای شروع یک زندگی جدید است. چه چیز این وسایل را تعیین می‌کند و نقش فرهنگ در این میان چیست؟ چقدر در انتخاب جهیزیه، نیاز دو نفر در نظر گرفته می‌شود؟ اهمیت لوازم و اسباب اثاثیه زندگی را به‌ویژه هنگام اسباب‌کشی درک می‌کنیم. درست در این زمان است که به انبوه اشیائی که دور و بر ما قرار دارند پی می‌بریم و ممکن است در همان حال تصمیم بگیریم هیچ وسیله‌ای نخریم. اما باز هم به سراغ لوازم مختلف می‌رویم. در این کارگاه و کارگاه‌های بعدی سعی می‌کنیم به آسیب‌شناسی اشیاء در خانه بپردازیم.»
پس از آن، از حضار خواسته شد که به شیوه مشارکتی، با هم آشنا شده و مراسم معارفه را به جا بیاورند و سپس با استفاده از بارش فکری، از جمع خواسته شد مسائل بین خانه و ساکنان را از منظر تخصص و تجربه خودشان عنوان کنند و فهرستی از مسائل و دغدغه‌ها تهیه شد. نهایتا حاضران بر اساس علایق خود در قالب سه گروه موضوعی معماری، اشیاء خانگی، و روابط همسایگی تقسیم و در سه گوشه فضا مستقر شدند. هر گروه با هدایت تسهیلگر خود، به بحث در خصوص آسیب‌شناسی خانه از یکی از این سه منظر پرداخت و مصادیق را نوشته، درباره‌اش گفتگو کرده و در پایان، دسته‌بندی نمودند.
لینک مطلب در سایت انجمن: