ماسک و مُد
در دوران ویروس کرونا، ماسک به پوششی همگانی برای جلوگیری از انتقال بیماری تبدیل شد و عبارت «لطفاً بدون ماسک وارد نشوید» در اغلب مکان‌های عمومی قرار گرفت. در برخی کشورها فروشگاه‌های خاص فروش انواع ماسک به راه افتاد و بسیاری از تولیدکنندگان اقدام به دوخت ماسک‌های مختلف با برندهای متعدد کردند. آیا می‌توان ماسک را بخش جدیدی از لباس به حساب آورد که قرار است به صورت مُد وارد چرخه‌ی مصرف شود؟
مُد و فشن در جامعه‌ی مصرفی ویژگی خاصی دارد که حرکت مدرنیته و الغای سنت را نشان می‌دهد. مدرنیزاسیون خصلت دوگانه‌ای دارد: نوآوری و رهایی از اجبار؛ و مُد این ویژگی‌ها را داراست. «اشتیاق به ابداع کردن» بر فشن و مُد حاکم است و تغییر در آن محض تغییر است نه به منظور بهتر کردن شیء[۱]. به همین دلیل است هر سال و هر فصل انواع متنوعی از پوشاک عرضه می‌شود. مُد و تولید انبوه در قرن گذشته موجب شد سیستم انحصارطلبانه و اشرافیِ لباس‌های خاص به تکثرگرایی دموکراتیک برندها و خرده‌فرهنگ‌ها برسد. یک قرن پیش می‌شد در خیابان از لباس افراد متوجه طبقات فرادست و فرودست شد، هرچند امروز کار دشواری است.
نکته‌ی مهم دیگر در ارتباط با مُد، ارتباط آن با بدن است. چرا که مُد تنها به پوشاک محدود نشده و هنر، زبان و سیاست را نیز در برمی‌گیرد. در جهان امروز بدن اهمیت بسیار زیادی دارد و به قول گیدنز بدن هر چه بیشتر و بیشتر به صورت غیرارادی هدایت می‌شود. چهره مهمترین بخش بدن است. ممکن است تصور کنیم ماسک می‌تواند به‌عنوان بخشی از لباس، به مُد قرن جدید تبدیل شده و از کالایی پزشکی به کالایی مصرفی درآید اما با توجه به تجربه‌های گذشته بعید است این اتفاق رخ دهد. در دهه‌ی ۱۹۲۰ میلادی، آنفلونزای اسپانیایی افراد را مجبور کرد با ماسک در سطح شهر تردد کنند اما این موجب نشد ماسک پس از فروکش بیماری به چرخه‌ی مُد اضافه شود. هرچند امروز ماسک‌های مختلف برای مناسک و مناسبت‌های مختلف تولید شده‌اند، اما ارتباط ماسک با بدن با ارتباط پیراهن با بدن متفاوت است. ماسک با چهره ارتباط دارد و چهره هویت هر شخص است. در سیستم‌های نظارتی چهره و شناخت آن اهمیت زیادی دارد. دوربین مداربسته برای شناسایی چهره‌ی افراد است و دولت‌ها نمی‌پذیرند چهره افراد دیده نشود. همانطور که در برخی از کشورها پوشاندن کامل چهره به اسم حجاب ممنوع است. پوشاندن چهره عموماً معنایی دارد که همان دیده نشدن و پنهان شدن است. همانطور که سارقین برای ورود به جایی که دوربین مداربسته نصب شده است، چهره‌شان را می‌پوشانند.
از یک سو ماسک با تنفس ارتباط مستقیم دارد و به لحاظ بیولوژیک پوشاندن بینی و دهان تنفس را دچار اختلال می‌کند. از سویی دیگر ماسک بخش مهمی از صورت را می‌پوشاند که در سال‌های اخیر اهمیت یافته و جراحی‌های متعددی روی آن شده است؛ مثل بینی، گونه و لب. ماسک گفتگوی آزادانه و میمیک چهره را می‌پوشاند و بخشی از ارتباطات اجتماعی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. ما هویت را در بدن جستجو می‌کنیم و البته لباس ادامه‌ی بلافصل بدن است اما ماسک بخشی از آزادی‌مان را سلب خواهد کرد، بخشی از بدن که آزادانه می‌توان از پوشاندن آن اجتناب کرد. ممکن است تا زمانی که کووید ۱۹ حکمرانی می‌کند، چهره را با ماسک پوشاند اما این اتفاق نمی‌تواند برای همیشه تداوم داشته باشد.
[۱] به نقل از کتاب فلسفه‌ی فشن، نوشته لارنس اسونسن، ترجمه آیدین رشیدی، نشر مشکی